Heel wat kinderfilosofen zijn het er over eens dat alle thema’s en onderwerpen bespreekbaar zijn met om het even welke leeftijdsgroep. Hoe jong of oud de kinderen zijn, doet erniet toe. Maar als het over het materiaal gaat dat je bij dat filosoferen gebruikt, zijn ze plots een heel andere mening toegedaan. Dat moet dan opeens wél doelgroepgericht zijn en haarscherp op leeftijdsmaat gesneden. In mijn ogen is dat een bizarre paradox en ‘n ongeschreven regel die ik vaak overtuigd overtreed. Als ik met volwassenen over de dood spreek, is er geen enkel boek dat ik liever gebruik dan ‘De eend, de dood en de tulp’ van Wolf Erlbruch. Een prentenboek bedoeld voor kleuters. En een tijdje terug heb ik het met de vier-en vijfjarigen van mijn klas gewerkt met het boek over de commons van Thijs Lijster, een academicus. Dit was de aanleiding om dat te doen: op een dag hebben ze het in onze klas over mijn tattoos. Ze zien het kampvuur en het legoblokje op mijn arm. Ik laat hun ook de tattoo zien die op mijn linkervoet staat: een prikkeldraad. En opeens vraagt Titus: ‘Ilse, wie is daar eigenlijk mee begonnen? Met prikkeldraad? Mijn hart maakt een sprongetje. Dat is een fantastische vraag. Titus wil weten wie als eerste zo zot is geweest om palen in de grond te slaan, daar een hek en draad omheen te zetten en te zeggen ‘deze wei is van mij’. Ik zeg hen dat we dat samen zullen onderzoeken. En dat ik daarover een boek aan het lezen ben en dat ik dat zal meebrengen.
Ik breng het boek mee. Eerst zijn ze uiterst sceptisch. ‘Ilse, dat is wel weer een boek met alleen maar letters en geen tekeningen’ ‘En toch heeft deze meneer het ook voor jullie geschreven’ Ik neem de eerste bladzijde en lees voor aan wie het is opgedragen. [Op de eerste bladzijde staat bovenaan ‘voor Jan’ en onderaan diezelfde pagina ‘en alleman’] Voor Jan en alleman. Ik vind dat een plezant woordgrapje en goed gevonden voor een boek over de commons. Maar ik zie Alta Rosi onwaarschijnlijk giftig kijken. Ik vraag haar waarom ze zo kwaad is. ‘Pfff weer iets alleen maar voor jongens’ Haar opmerking is recht into my face. Ik ben met die uitdrukking opgegroeid en heb er tot nu nooit graten in gezien. Net zoals ik het vroeger ook niet raar vond dat wij de eerste wereld waren en andere continenten de derde. Maar Alta Rosi heeft gelijk. Het is een wel een heel ‘mannelijke’ uitdrukking. We beslissen dat we dat gaan veranderen. Altijd als er voortaan ergens ‘voor Jan en alleman’ staat, gaan wij eraan toevoegen: ‘voor Leen en iedereen’. Taalkundig nu niet direct iets waar ik wild van word, maar inhoudelijk wel schoon. En een juiste correctie van Alta Rosi.
Dat was dus de aanleiding en het begin. Ik heb mijn kleuters natuurlijk niet voorgelezen uit het boek van Thijs Lijster. En hen evenmin uitgelegd wat ‘de ondood van het neoliberalisme’ nu precies betekent. Maar het boek heeft mij geïnspireerd om veel topics die erin staan met hen te verkennen en sommige dingen ook te doen. Drie voorbeelden:
1 Op een dag zijn ze ingespannen aan het tekenen met ecologisch en pedagogisch volstrekt verantwoorde kleurkrijtjes. Ik zeg tegen Jaouad -die by far de beste tekenaar is: ‘wow dat hebben de bijen ongelooflijk goed gedaan.’ Waarop hij verontwaardigd zegt: ik heb dat getekend. Helemaal zelf. Ik vertel hem dat de krijtjes van bijenwas zijn gemaakt en dat iemand daar kleuren heeft aan toegevoegd. Dat iemand anders een doosje heeft gemaakt. Dat wij zelden of nooit iets helemaal alleen doen. Naar analogie met de ‘afhankelijkheidsverklaring’ van Rebekka De Wit die Thijs Lijster in zijn boek vermeldt en waar zij het heeft over iemand die denkt dat hij tijdens de lockdown helemaal alleen een kippenhok heeft gemaakt. Maar hij is naar de Brico gegaan en heeft daar scharnieren van 1,49€ per stuk gekocht. Scharnieren die gemaakt zijn van erts uit Zuid-Amerika, die bedacht en ontwikkeld zijn door iemand en die vervoerd zijn in boten en over wegen… . Sindsdien maken we in de klas regelmatig zo’n afhankelijkheidsketting: we brengen in kaart welke schakels er allemaal bij een bepaald iets betrokken zijn.
2 Thijs Lijster vermeldt in zijn boek de stunt van de Australische luchtvaartmaatschappij Qatans die in 2020 tijdens de eerste lockdown toen alle grenzen dicht waren voor mensen die het vliegen misten een vlucht naar nergens aanbood. Ze stegen op in Sydney, vlogen 7 uur over Australië en landden dan terug in Sydney. De vlucht kostte 487€ per persoon en was op 10 minuten uitverkocht. Wij hebben voor de ganse school ook zo’n tocht naar nergens georganiseerd. Maar we hebben dat een beetje gedaan zoals het kunstenaarscollectief de Internationale Situationisten [waar Thijs Lijster het in zijn boek ook over heeft] dat deden met hun derivés: tochten door de stad waar je de gebaande paden verliet. Wij hebben er een toevalstocht van gemaakt door op elk punt waar je links of rechts kon afslaan een muntstuk op te gooien: kop is links afslaan, munt rechts. Een tocht waar de route niet vastligt waardoor je plots anders gaat kijken en dingen ziet die je nooit eerder hebt opgemerkt.
3 Maar het meeste plezier hebben we gehad toen we de stunt van de Duitse kunstenaar SIMON WECKERT hebben herhaald. Wij hebben met onze kleuterklas google gehackt! Om een lang verhaal kort te maken: net als Weckert hebben we een kleine honderd smartphones verzameld. Dat was al een hele belevenis op zich. Om tegen alle mama’s, papa’s, grote broers en zussen, nonkels, tantes te zeggen: ‘jullie zitten toch te veel op jullie telefoon te kijken, één dagje schermloos zijn, zal jullie goed doen.’ We hebben op al die gsm’s de populairste navigatieapp geactiveerd en ze allemaal in een bolderkar gelegd. Met die bolderkar zijn we op stap gegaan in de drukste straat van onze stad. Waar wij liepen verscheen voor iedereen die de app op datzelfde ogenblik gebruikte een file, aangegeven door een dikke rode streep. En dus reed het autoverkeer met een grote boog om ons heen, ook al was er geen kat op de weg! Daarna is er wekenlang op de ganse school gefilosofeerd over ‘schermen’ en de invloed die zij op ons leven hebben.
Natuurlijk hebben we óók een bezoek gebracht aan onze eigen ‘common’, het kleine gemeenschapstuintje op onze school. We hebben de moeilijkheden die dat tuintje onderhouden met zich meebrengt in kaart gebracht. We hebben het gehad over die ene jongen die nooit wil meehelpen maar wel alle aardbeien opeet zodra ze rijp zijn. Over de kinderen die al voetballend het bloemenveldje omploegen. Over de ouders die zijn komen klagen omdat hun dochtertje is gestoken door een bij uit het insectenhotel. En we hebben afspraken gemaakt over hoe het collectief tuintje op de best mogelijke manier zou kunnen werken.
Kort daarna vraagt een prof op de universiteit me of ik op de boekpresentatie van Thijs Lijster wil komen over wat wij in onze kleuterklas daarmee gedaan hebben. Ik vertel dat in de klas. Mijn kleuters vinden het bijzonder wonderlijk dat ik de schrijver van een boek waar we in de klas mee gewerkt hebben echt en in levenden lijve ga ontmoeten. Op de dag van de boekvoorstelling komen twee van mijn kleine mannekes mij achternagelopen tot in het fietsenkot. Hamza en Titus. Hamza zegt: ‘Ilse, ga je nu naar die meneer, ik weet niet maar hoe hij heet maar het was een vogel …’ Waarop Titus [die een vader heeft die bij Natuurpunt werkt]: ‘Nee Hamza, die meneer is twee vogels want hij heet Sijs Lijster.’ Hamza opnieuw: ‘Maakt niet uit. Ga je die vogelman de groeten doen, Ilse, en ons cadeautje geven, zeggen dat we gehakt hebben gemaakt van Google en hem óók vertellen dat we een fout in zijn boek verbeterd hebben?’
Dat is exact wat ik gedaan heb.
[ilse]
