Het is Enno van negen die het bedenkt. We zijn met zijn klas aan het oefenen in ‘wat is het tegenovergestelde van…’ Hij zegt: ‘het tegendeel van hoop is schrik.’ ‘Nee,’ repliceert Aya meteen ‘het tegenovergestelde van hoop is wanhoop.’ ‘Volgens mij niet’ antwoordt Enno rustig maar beslist. ‘Hoop en wanhoop horen bij elkaar. Het zijn twee kanten van dezelfde medaille. Je moet eerst wanhopig zijn over iets om te kunnen hopen.’ ‘En hoe kijk jij dan tegen die angst aan?’ vraag ik hem. ‘Als je hoopt’ zegt Enno ‘heb je vertrouwen in wat komen gaat. Je denkt dat het goed komt. Als je bang bent, heb je dat vertrouwen niet. Je hebt schrik voor de toekomst. Je denkt dat het slecht zal aflopen. Daarom is hoop het tegenovergestelde van angst. Wat Enno zegt, zet me aan het denken. Nog geen klein beetje!
Thuis sla ik er wat boeken op na. ‘The principle of hope’ van Ernst Bloch bij wie hoop robuust en rebels is. Ze heeft er geen enkel contemplatief aspect. Jacques Derrida die een onderscheid maakt tussen ‘le future’ en ‘l’avenir’. Le future is de voorspelbare, geprogrammeerde toekomst. L’avenir daarentegen gaat over alle onverwachte dingen die nog staan te gebeuren. L’avenir valt niet te plannen of te berekenen. L’avenir is een ruimte van mogelijkheden. Ik grasduin in Hannah Arendt, Deleuze en Guattari, herlees de parabel van Franz Kafka over ‘hoop tegen alle hoop in.’ Als laatste neem ik er ‘The Spirit of Hope’ bij van Byung-Chul Han, een van mijn favoriete hedendaagse filosofen. Dan beginnen de puzzelstukken in mijn hoofd op hun plaats te vallen.
Byung -Chul Han hanteert grosso modo dezelfde redenering als Enno. Ook voor hem zijn hoop en wanhoop met elkaar verbonden. Ze horen bij elkaar ‘zoals een berg bij de vallei hoort en omgekeerd.’ Ook hij plaatst angst tegenover hoop. Angst isoleert mensen en zorgt ervoor dat ze zich voor elkaar afsluiten. Hoop verenigt mensen in communities. Hij maakt een scherp onderscheid tussen hoop en positivisme. In positivisme zit het slechte niet al ingebakken en het is een passief wachten op het goede dat je ‘overkomt’. Terwijl hoop juist vol vertrouwen en uiterst actief dat onverwachte dat ons te wachten staat probeert te realiseren. Precies daarom kan enkel hoop ons een leven garanderen dat méér inhoudt dan enkel overleven.
En dan gebeurt ’s avonds een klein wonder. U moet weten, ik heb een vast avondritueel: vóór ik in bed kruip, neem ik één van de 7 delen ‘nagelaten fragmenten’ van Friedrich Nietzsche vast. Ik prik daar willekeurig in met een speld, sla het deel open, lees het fragment dat de speld geprikt heeft en denk daar nog wat over na. Toeval bestaat niet. Want uitgerekend deze avond duidt de speld in volume 2 van de nagelaten fragmenten pagina 360 aan. Nietzsche [toch niet echt moeders vrolijkste] geeft er de schoonste definitie van hoop die ik tot nu toe al ben tegengekomen:
‘Hoop is de regenboog boven de snelstromende bergrivier van het leven. Ze wordt wel honderd keer opgeslokt en verslonden door het schuim maar ze herpakt zich steeds opnieuw. Ze springt met tedere en gracieuze stoutmoedigheid over de bergrivier daar waar het water het wildst en meest gevaarlijk is.’
Ik neem die definitie mee naar de klas en lees ze voor. Hanne moet ervan zuchten. Ze zegt: ‘pfff we leven in een tijd met veel schuim: oorlog, klimaatverandering,..Er is een hoop hoop nodig om teder en sierlijk over die waterval heen te durven springen.’ Waarop Enno voorstelt:’dan moeten we maar een hele hoop hoop bijeen schuppen’ Dat doen we. In de schooltuin maken we een grote zandberg. In de klas op iedere lessenaar een kleintje. En op ieder ‘hoopje’ planten we de regenboogvlag van de hoop.
