Lianne Tijhaar is filosoof, pedagoog en journalist. Ze is projectleider van Maaktaal, waarbij ze onderzoekt hoe taalonderwijs eruit kan zien. Maaktaal is een onderzoeksproject naar hoe betekenisvol taalonderwijs ingevuld kan worden met kunstvakken als theater, muziek, multimedia, dans, zang, beeldende vorming, creatief schrijven en filosofie. Kunstvakdocenten en kinderfilosofen verzorgen een jaar lang, tweewekelijks op woensdag het taalonderwijs op twee Daltonbasisscholen. De ene week is Maaktaal op de school in Hellendoorn, de andere week op die in Nijverdal.
Waarom heb je kinderfilosofen bij Maaktaal betrokken?
Filosofen denken anders na over taal. Ze weten dat woorden niet alleen de werkelijkheid beschrijven, maar deze ook vormgeven. Ze begrijpen dat de betekenis van woorden niet vaststaat, maar afhankelijk is van context en perspectief. Daardoor denken ze ook op een andere manier na over taalonderwijs. Taalonderwijs gaat niet alleen over het aanleren van spellingsregels en grammatica, maar ook over spelen met taal en betekenis maken. Daar is kritisch en creatief denken voor nodig.
Toen ik voor Filosofie Magazine het Onwijs Grote Filosofie Doeboek bedacht voor kinderen van 8-12 jaar, ontdekte ik al dat filosoferen met kinderen heel waardevol kan zijn. Tijdens Maaktaal merk ik nu dat je zelfs met kleuters al aan conceptuele analyse kunt doen. De denk- en doe-opdrachten van onze kinderfilosofen leveren hele mooie gesprekken op. De leerlingen worden aangemoedigd om zelf na te denken, hun ervaringen onder woorden te brengen en precies te zijn, zodat anderen hen begrijpen.
Ik ben onder andere geïnspireerd door het schoolproject Rotterdam Vakmanstad, dat draait om wederkerigheid. Jij bent een knooppunt in het relatienetwerk. Daarin ben je afhankelijk van de mensen en dingen om je heen. Kinderen moeten zich daarom leren verhouden tot hun omgeving en begrijpen wat hun invloedsfeer is. Taal is dan een instrument om die relaties vorm te geven.
Net als in Rotterdam Vakmanstad is er in het project Maaktaal veel ruimte voor spelend leren. Als je wilt dat kinderen enthousiast worden over taal en er plezier in krijgen, laat ze dan ermee spelen. Dat kan door met ze te filosoferen over vragen die aansluiten bij hun belevingswereld. Wat is natuur en wat niet? Wanneer ben je een goede vriend? Kunnen robots emoties leren? In een nabespreking merkte een collega op dat de vraag ‘Wanneer ben je een goede vriend?’ haar ook bezighield. Filosofie gaat over onderwerpen die voor iedereen relevant zijn.
De Maaktaal-lessen worden gegeven door kinderfilosofen én kunstvakdocenten. Kunstenaars en kinderfilosofen vinden elkaar in het ontdekken van nieuwe verbindingen en het openbreken van structuren. Tijdens de Maaktaallessen voelen kinderen de kracht van taal: hoe meer woorden je hebt voor je emoties, hoe gedifferentieerder je gevoelsleven. Soms heb je nieuwe woorden nodig, die je samen kunt bedenken. Soms heb je wel de juiste woorden, maar komt de boodschap niet over. In de theaterlessen leren kinderen daarom over hoe je iets kunt zeggen en op welke toon. Bij muziek leren afstemmen op elkaar. Ze leren zichzelf kennen en begrijpen beter hoe ze veranderen door en afhankelijk zijn van anderen. We willen kinderen de ruimte geven om dat te ontdekken.
Wat je merk je op over de aanwezigheid van kinderfilosofen bij Maaktaal?
Wekelijks evalueren we samen de dag in de vorm van een socratisch nagesprek. De docenten voeren zelf het woord, vragen door en geven elkaar kritische en constructieve feedback, allemaal gericht op het doorgronden van de essentie van taalonderwijs. Het draait steeds om de vraag: waarom doen we wat we doen? Dat maakt veel los. Meester Lennert vertelde bijvoorbeeld dat de gesprekken hem helpen om uit zijn routine te komen en zijn eigen rol als leraar te bevragen. De schoolleider gebruikt deze methode nu ook om met leerkrachten te onderzoeken wat voor leerkracht ze willen zijn.
Welke ontwikkelingen zie je voor de rol van kinderfilosofen in Maaktaal?
Ik hoop dat de filosofielessen meer verweven raken met de kunstvakken. Tot nu toe kregen de leerlingen óf filosofie óf dans óf muziek, maar je kunt een filosofieles ook combineren met een muziek- of theaterles. Daar gaan we binnenkort meer mee experimenteren in het schoolbrede thema ‘tijd’. De leerlingen maken eerst kennis met verschillende tijdsbelevingen in de dansles van juf Rosine door trage en snelle bewegingen te maken. De kinderfilosofen zijn daarbij aanwezig. Zij voeren daarna een gesprek met de leerlingen over de vraag wat tijd eigenlijk is. Zo ontstaat conceptuele verdieping.
Daarna volgen de leerlingen een les creatief schrijven, waarin ze zelf een verhaal schrijven. Als kinderen moeite hebben met schrijven, krijgen ze van onze grafisch vormgever weer andere middelen aangereikt om zich uit te drukken. Soms lukt het beter met beeldtaal, of met muziek, en vind je daarna alsnog de juiste woorden. In die samenwerking tussen filosofen en kunstenaars kan een hele mooie wisselwerking ontstaan tussen kritisch bevragen en creatief creëren. De kinderfilosofen woelen de grond los en diepen de vruchtbare gedachten op, zodat er nieuwe kunstwerken kunnen opbloeien. Ik hoop dat we die samenwerking de komende maanden nog intensiever kunnen vormgeven. Hier lees je meer over de missie, visie en de mensen achter Maaktaal.
