Er was eens…
Sinds 2024 is er een nieuw filosofisch bordspel op de markt dat helpt om kinderen, jongeren en hun context binnen het gezin, onderwijs en hulpverlening te laten nadenken over emotionele thema’s. Het spel heet FiloSprook. Het spel draagt bij tot mentaal welbevinden en is gegroeid vanuit de wens om mensen (jong en oud) met elkaar in verbinding te laten gaan. Het is gegroeid vanuit de noodzaak om mensen met elkaar te (her)verbinden. Ik heb gemerkt dat kinderen, jongeren vaak geïsoleerd blijven zitten met hun vragen, bijvoorbeeld naar aanleiding van een scheiding, een verhuis, een breuk met een vriend, een overlijden, … . Kinderen, jongeren, ouders en partners reageren hier op een eigen, unieke manier op, vaak beïnvloed door individuele en contextuele factoren. Het is een complex samenspel waardoor ze op dat moment het best mogelijke antwoord geven dat toelaatbaar is binnen die specifieke context. De ene reageert met boosheid, terugtrekgedrag, gamen, te veel eten of shoppen, … . Het is extra lastig als mensen geen begrip hebben voor elkaar, of als hun gedrag veroordeeld wordt. Dat is jammer, want meestal vertrekt het onbegrip vanuit dezelfde gedachten, vragen, gevoelens, die er diep onder verborgen liggen.
Aanvankelijk besprak ik met mijn cliënten bepaalde thema’s in de praktijk. Als therapeut waakte ik voor het gevaar dat kinderen mij wel hun gedachten en twijfels toevertrouwden, maar er daarna niet met hun familie over in gesprek wilden. Het zou ouders machteloos maken en ze het idee geven alsof ze nog altijd op hun eilandje zaten. In plaats daarvan, gaf ik gezinnen vertrouwen in hun capaciteiten, door hen àllen te zien als mensen met nood aan gesprek en verbinding. Ik nodigde koppels, gezinnen en soms hele families uit om de vragen in de therapieruimte met mij uit te proberen. Ik ging ervan uit dat als ze in de praktijk tot verbindende gesprekken zouden kunnen komen, dat ze dat thuis ook zouden kunnen.
En dat werkte. Later gaf ik de vragen mee naar huis, om aan tafel verder met elkaar te keuvelen en samen te lachen. De drempel voor het gesprek werd daarmee weggenomen, en er vonden andere soort gesprekken plaats. Het smaakte naar meer. De vragen die ik met hen meegaf zijn uiteindelijk Zonnebloemkaartjes geworden, die nog steeds in het spel zijn opgenomen. Voorbeelden zijn ‘Ben je jezelf al eens kwijtgeraakt?’, ‘Wat weet je van de ouders van je ouders?’, ‘Waar woont verdriet bij je thuis?’, ‘Hoe laat je anderen welkom voelen?’ en ‘Wat houdt ons gezin bijeen in moeilijke tijden?’
Ik blijf verbaasd dat kinderen en jongeren opkijken wanneer hun ouders – misschien voor het eerst – spreken over hun verdriet, boosheid en twijfels. Ze voelen zich niet alleen, ze beseffen dat blijkbaar ook hun ouders met dezelfde gedachten en gevoelens kampen en net als hen blijken te zijn. En omgekeerd, door de magie waarbinnen het gesprek verloopt, kijken ook (groot)ouders op van de rijke gedachten en gevoelens van hun kroost. Ze verbazen zich op hun beurt over zaken die tot dat moment altijd onbesproken bleven. Ze ervaren dat het allemaal thema’s zijn die diepmenselijk zijn en die we met elkaar delen. Het zou ons kunnen verbinden, àls we maar de moed hebben om erover in gesprek te gaan
Existentiële vragen sprookjesachtig geformuleerd
Nadat ik de opleiding Existentiële Therapie heb gevolgd, kon ik de vragen meer bundelen en meer levensbeschouwelijke en existentiële thema’s uit de gesprekken te distilleren. Eenzaamheid, verlies, dood en beperkingen van het bestaan, autonomie en verbondenheid,… . Als je het zo benoemt, voelen die thema’s meteen zwaar aan, zeker voor kinderen. Ik moest dus op zoek naar een manier om dit wat verteerbaar of luchtiger te maken zonder de kern te vermijden. Ik zocht naar een veilig kader om mensen over deze vragen, gedachten en gevoelens te laten nadenken. En ik merkte dat een sprookjescontext zich daar goed toe leent. Ik zocht ook naar speelse methodieken om kinderen op verschillende manieren te laten nadenken: via stellingen, vragen, aanvulzinnen, illustraties,…
In het spel nodig ik kinderen, jongeren en hun (groot)ouders uit om, als Heldere Held, op pad te gaan in het Woeste WemelWoud. Op hun tocht worden ze geconfronteerd met verschillende thema’s, waar een metaforische, speelse en sprookjesachtige saus overheen ligt. De Heldere Helden staan er niet alleen voor tijdens hun tocht. Vreemde WemelWoudbewoners helpen hen maar al te graag. Deze vreemde wezens staan elk voor denkvaardigheden, critical thinking skills die je nodig hebt voor een filosofisch gesprek. Ze leren dus niet alleen nadenken over thema’s waar existentialisten zich al eeuwen over hebben gebogen, maar ook om dat op een filosofische manier te doen. Titus de TwijfelTovenaar staat voor het bedenken van creatieve, filosofische vragen. Want die zijn even belangrijk als de antwoorden in het spel. Willy de WonderWolf staat voor empathisch luisteren, fantaseren en andere perspectieven innemen. Flora de FantasieFeeks houdt dan weer van hypotheses formuleren en van denken in de toekomst. Djamal de Denkfoutdwerg staat voor nuanceren en relativeren. Gerda de Goede GedachtenGeest houdt liever van nadenken over goed en kwaad. Bij Mo het MeningenMonster leer je argumenten geven bij een stelling. En bij Esmeralda de ExperimenteerElf leer je creatief denken en speels onderzoeken. Er zijn meestal geen grenzen als je je verbeeldingsvermogen gebruikt. En dat kan zeer bevrijdend, en bovendien ook heel creatief en leuk zijn. Het maakt de moeilijkste of meest emotioneel beladen thema’s toegankelijk.
Ik denk bijvoorbeeld aan een scheiding. Dit kan soms heftig zijn voor kinderen. Het heeft invloed op hoe ze zelf kijken naar relaties en het kan ze doen twijfelen over de eigen keuze van partner. Thema’s zoals ‘hoe weet je wie de ‘juiste’ is?’ formuleerde ik uitnodigend en sprookjesachtig: ‘Hoe weet je of de prins op het witte paard betrouwbaar is?’ Kinderen zitten met die vraag maar voelen dat ze dit niet kunnen bevragen doordat hun ouder(s) zelf nog met verdriet zitten. Kinderen zijn heel beschermend naar hun ouders, er hangt ook veel vanaf, ze proberen hen te ‘sparen’. Daarom blijven ze met dit soort vragen zitten.
Dat zie ik ook bij verdrietige onderwerpen. Als je iedereen ziet rouwen om je heen om iemand die er niet meer is, en je vindt die persoon zelf niet echt om uit te staan, mag je dat dan wel zeggen? Of mag je dat überhaupt denken? Misschien bruuskeer je dan anderen hun gevoelens. En dan krijg je gedoe. Dat gaan ze dus (logischerwijs) vermijden. Door een vraag te stellen zoals ‘mag je de slappe lach krijgen op de begrafenis van Sneeuwwitje?’ maak je dit bespreekbaar. Je mag hierover in alle veiligheid nadenken zonder dat je je constant te pletter schaamt.
Hete hangijzers en heilige huisjes
De manier waarop ik de vragen stel, morrelt ook aan heilige huisjes zoals het taboe op ‘te lang’ rouwen’: ‘Wanneer wordt het verdriet van een prins om zijn prinses belachelijk?’. Het spel geeft een vrijplaats om andere perspectieven te onderzoeken, zonder dat je jezelf voortdurend censureert.
Zo zitten er nog hete hangijzers in het spel. Waarom loopt het soms niet zo gesmeerd wanneer twee gezinnen samen komen en een samengesteld gezin worden? Daar bestaan heel wat theorieën over die ik wel kan uitleggen. Maar is het niet beter om kinderen daar zelf ook over te laten nadenken over de stelling ‘stiefmoeders hebben een gaatje in hun hart’? Bij ‘hoeveel verdriet zit er in een boze draak?’, ‘woede heeft een piemel’, of ‘een draak heeft ADHD’ denk je verder na over beweegredenen van iemands gedrag. Bij ‘moet je hetzelfde denken en voelen om bevriend te worden met een erwt?’ laat je nadenken over vriendschap en polarisering. Verder nodigt het spel uit na te denken over gender, over normaal/abnormaal en diagnoses. En over zaken die soms zijn weggezet als ‘woke’ of waar er een generatiekloof een rol speelt. Om gezinnen en families prettiger met elkaar te laten samen zijn, is het belangrijk op een veilige manier om over ingewikkelde onderwerpen te kunnen praten. FiloSprook is mijn poging hiertoe.
Isabelle Desegher is psycholoog, beeldend therapeut en daarnaast ook systeemtherapeut. Ze specialiseerde zich in de existentiële therapie en zoekt met kinderen, jongeren, volwassenen, gezinnen, koppels,… naar zingeving in het leven. Ze filosofeert met hen rond thema’s die diepmenselijk zijn en eenieder van ons raken en bewaart deze waardevolle gedachten en gevoelens in koesterboeken. Werk van Isabelle en meer over FiloSprook vind je hier: www.praktijkkaleidoscoop.be, www.FiloSprook.be, www.FonkelenKarbonkel.be