800 mensen meldden zich aan voor hun theatersessies op de Nationale Onderwijs Tentoonstelling 2023. Op twee bekende Nederlanders na, gaven ze de best bekeken voorstelling. Ze voerden een publiekscampagne op LinkedIn, waar je moeilijk omheen kon scrollen. En ze kregen volop steun van de scholen en die meewerkten aan het ontwikkelen van hun innovatieve onderwijs product. Het was allemaal niet voor niets. De Kleine Grote Denkers wonnen de publieksprijs bij de verkiezing van de NOT Innovatie Award 2023!
Hoe win je nu zo’n belangrijke prijs op de grote Nationale Onderwijs Tentoonstelling, op het grootste vakevenement voor professionals in de kinderopvang, buitenschoolse opvang, het primair en voortgezet onderwijs? Het moet gewoon een supergoed doordacht en innovatief product zijn!
De Denkmat
Kleine Grote Denkers ontwikkelden een spelvorm waarmee leerkrachten en groepsbegeleiders kunnen gaan filosoferen met hun leerlingen uit groep 1 tot en met groep 4. Er zijn zes verschillende denkopdrachten. Met een dobbelsteen bepaal je met welke opdracht je aan de slag gaat. Er is een grote Denkmat voor op de grond en er zijn kleine Denkmatten voor kinderen die zelfstandig in groepjes aan de slag gaan. Ruud, Kilian en Charlotte introduceren de Denkmat, en hun andere spellen nu al een paar jaar op verschillende basisscholen Zuid-West Nederland.
Ik mocht komen kijken op een Jenaplan basisschool in Hoogerheide, waar Charlotte met de Denkmat aan de slag ging in een groep 3,4,5. De denkspellen zijn georganiseerd rondom twintig voor kinderen relevante thema’s, zoals lentekriebels, feest, ruimte, dieren, toekomst, et cetera. In dit geval ‘familie’.
Na een kort en energiek filosofisch gesprek met de klas, ging Charlotte met de helft van deze kleine klas aan de slag. De andere helft maakte een tekening over een familie planten, om na twintig minuten ook met de Denkmat aan de slag te mogen.
Eén van de spellen heeft als doel om kinderen samen na te laten denken over concepten die volgens hun meer of minder met ‘familie’ te maken hebben. Sep beargumenteerde bijvoorbeeld dat ‘vakantie’ veel met ‘familie’ te maken heeft, omdat op de camping opa en oma altijd langskomen. En Lot vond dat ‘vakantie’ en ‘familie’ bij elkaar horen, omdat je met je ouders op vakantie gaat, maar dat ‘eten’ nog meer met familie te maken heeft dan ‘vakantie’, omdat met je familie eten altijd zo gezellig is.
Terwijl de kinderen samen denken, luistert Charlotte. Ze stelt vragen. Bijvoorbeeld om helder te krijgen hoe groot een grote familie is.
Innoveren
Een aantal scholengemeenschappen werken nu met de Denkmat. Aldus Ab de Laater, Dephin (LPS): “Wij vinden filosoferen een heel belangrijk onderdeel van het samen leren op school.” Eerst krijgt het lerarenteam een inspiratieworkshop, daarna komen Ruud, Kilian en Charlotte tijdens een voorbeeldles in de klas de Denkmat demonstreren. Vervolgens krijgen leerkrachten een HOE-workshop. Daarna gaan ze het tijdens een duoles in de klas zelf uitvoeren, onder begeleiding van één van de drie. Tenslotte is er een borgingsworkhop voor het hele team.
“De ontwikkeling van de Denkmat vond tijdens de workshops op vier scholen plaats. Leerkrachten gingen met een schets en later een prototype aan de slag, en mochten suggesties doen. Als ze alle tien hetzelfde zeggen, dan moet je ernaar luisteren. Zo is de Denkmat doorontwikkeld tot het spel waar inmiddels vijftien scholen mee werken.”
Filosofische potentie van de Denkmat
Omdat leerkrachten na drie sessie nog geen kinderfilosoof zijn, borgt het spel dat het gesprek filosofisch start. “Om procesvaardigheden van leerkrachten niet een te grote rol te laten spelen, leren ze de basale dingen, zoals: altijd uitleggen waarom je iets denkt. Kinderen leren woorden te vinden voor wat ze denken. Ze leren dat andere kinderen anders denken. Cognitief weten ze dat nog niet (kleuterkenmerk). Met dit spel kunnen ze dat ervaren.”
“Een spelonderdeel is het bedenken van een verhaaltje met de vier kaarten over het thema. Kinderen oefenen hier het creatief en associatief denken. Ze ervaren het afstappen van het idee dat er één waarheid is.”
“Het spel kent vier dimensies: verschillende kinderen, verschillende kaarten, verschillende denkopdrachten, verschillende thema’s. Kinderen kunnen er steeds op een andere manier mee bezig zijn. Het sluit goed aan bij kinderen en wat ze nodig hebben, het is aantrekkelijk en praktisch ontworpen (er kan op gesnotterd en gespuugd worden). Leerkrachten die de workshop hebben gedaan, willen er morgen mee beginnen.”
Soms ervaart Ruud wel eens weerstand van leerkrachten. “Maar als ze eenmaal bezig zijn zie je dat mensen ook gaan spelen met gedachten! Ze leren dat kinderen anders denken dan zijzelf.” Dit hoort Ruud terug in de feedback: “Goed dat ze dat nu al leren.” “Ze leren over hun gevoel praten, dat kunnen volwassen niet eens.” “Dit komt ten goede van de pluriformiteit in de klas.”
Een gedachte voor collega’s die kinderfilosofie op school willen introduceren:
“Mensen zitten niet te wachten om vanuit de filosofie burgerschap te geven. Ze worden enthousiast als je vraaggericht aanbiedt wat ze nodig hebben. Iedereen heeft een eigen beeld bij die burgerschapsopdracht. Daarom moet je het praktisch maken. Eigenaarschap krijg je door eerst te doen en te ervaren. Dat geldt voor al die containerbegrippen, zoals burgerschap, kritisch denken en autonomie. Ze moeten eerst ervaren en onderzocht worden, om te zien wat het voor een individu betekent. Het lastige hieraan is om de persoonlijke betekenis overdraagbaar te maken.”
Hoe leer je leerkrachten het gesprek filosofisch te houden?
“Leerkrachtenteams worden in drie workshops meegenomen in inspiratie, basisvaardigheden en borging. Het belangrijkste is te borgen dat het filosoferen structureel gebeurt. Het spel zelf borgt een filosofische start en de verschillende spelonderdelen vormen een houvast voor de leerkracht. Ze leren het on the job om van 0 naar 1 te komen. Kleine Grote Denkers heeft niet de ambitie om van leerkrachten volwaardige kinderfilosofen te maken.”
“We bespreken met leerkrachten hoe filosoferen aansluit bij wat zij op school doen. Op de vraag wat je hier zelf van zou willen leren voor de onderwijspraktijk, horen we vaak terug: Dit is precies wat we willen met burgerschap. Of: Het sluit aan bij mijn onderwijsvisie. Of: Dit is wat we willen voor ons Daltononderwijs. Juist omdat het aansluit bij wat leerkrachten willen voor hun onderwijspraktijk, is het voor hen nu niet nog iets dat er weer bij komt. Filosofie past pas in het onderwijs als je het goed borgt.”
Hoe maken jullie het belang van de filosofische houding duidelijk?
“In de inspiratieworkshop komen de leerkrachten er tijdens het spelen van de spellen achter dat ze zelf mogen nadenken. Ze ervaren hoe het is om elkaar te durven bevragen, ze leren tolerant worden voor elkaar en merken dat het filosofisch gesprek niet persoonlijk is. Leerkrachten reageren er dankbaar en enthousiast op.”
“Leerkrachten die vast zitten in het stramien van Ik vraag en het kind antwoordt, stel ik de vraag: Wil je dat ik tegen jou zegt: Het antwoord op de vraag wat ‘feest’ met ‘genoeg’ te maken heeft, is (vul in)? Hoe is dat voor kinderen om te horen? Zou je het fijner vinden als ik zeg: het is goed dat je er zelf over nagedacht hebt? Ik merk dat als leerkrachten met enige scepsis binnen komen, zij vaak na de inspiratiesessie het meest enthousiast zijn. Daar kan ik wel van genieten.”
Hoe zijn jullie zover gekomen met jullie bedrijf Kleine Grote Denkers?
“We doen de dingen steeds met het doel voor ogen, zonder in beton gegoten plan. We breken het proces waarin we zitten open door onszelf de vraag te stellen: dit is ons doel, hoe komen we daar? Dit vraagt doorzettingsvermogen en procesvaardigheden.”
Wat is jullie volgende stap?
“Er is na de NOT Innovatie Award veel op ons afgekomen. Er zijn veel nieuwe contacten uit ontstaan. We moeten groeien als team om aan de vraag te kunnen beantwoorden. We zijn nu bezig een deel van ons aanbod te digitaliseren. Met het digitaal maken van de leskaarten voor de bovenbouwspellen, worden burgerschapsvaardigheden inzichtelijker voor scholen. Dit is waar nu vraag naar is.”
Hoe trainen jullie jezelf eigenlijk?
“Dat doen we iedere dag: we trainen onze mentale en fysieke discipline met mediteren, lezen en sporten. Er komen veel dingen op ons af die we nooit hebben gedaan. Je bent steeds op nieuwe leerplekken. Kilian en ik zijn beste vrienden en we zijn beide filosoof. We dagen elkaar de hele tijd uit. We halen ons zelfvertrouwen uit het feit dat we Weten waarom we het doen en dat we het vertrouwen hebben dat als we iets nog niet weten, we dat ook kunnen als we er even goed over nadenken. We willen dat kinderen, net als wij, plezier beleven aan samen denken.”
“Sinds september zijn we fulltime met Kleine Grote Denkers bezig en leven we ervan. Daarvoor besteedden we een klein deel van de week aan onze eigen financiële duurzaamheid, zodat we altijd de ontwikkeling van Kleine Grote Denkers voorop hebben kunnen zetten, in plaats van dat onze eigen portemonnee daarin een rol speelt.”
